,,It's the movies that really been running things in America ever since they were invented. They show you what to do, how to do it, when to do it, how to feel about it, and how to look how you feel about it." -Andy Warhol
,,When I got my first television set, I stopped caring so much about having close relationships." - Andy Warhol
,,What's great about this country is that America started the tradition where the richest consumers buy essentially the same things as the poorest. You can be watching TV and see Coca-Cola, and you know that the President drinks Coke, Liz Taylor drinks Coke, and just think, you can drink Coke, too. A Coke is a Coke and no amount of money can get you a better Coke than the one the bum on the corner is drinking. All the Cokes are the same and all the Cokes are good. Liz Taylor knows it, the President knows it, the bum knows it, and you know it." -Andy Warhol
,,I never think that people die. They just go to department stores." - Andy Warhol
Á tímum
upplýsingaaldar, í hinum vestræna heimi, býr fólk sem er vant víðtækri mötun í
gegnum sjónræna og stafræna miðla. Í dag er listin allsstaðar og nauðsynlegt að
gera sér grein fyrir því að neyslumenningin hefur haft áhrif á sköpun
listarinnar og jafnvel breytt sjálfu listhugtakinu. Í listum þarf að ríkja
frelsi til þess að vinna með ólíkar hugmyndir og kenningar hvort sem þær eru
byggðar á rökstuddri þekkingu, tilfinningum eða persónulegri sýn
myndlistarmannsins.
Myndlistamaðurinn
Andy Warhol (1928 – 1987) varð fyrst þekktur fyrir að mála myndir af
teiknimyndasögum en varð síðar einn mikilvirtasti popplistamaður listheimsins. Popplistamenn
fylgdu straumi samfélagsins og fjölluðu um það sem var vinsælt hverju sinni,
hvort sem það voru vöruumbúðir eða teiknimyndaseríur. Warhol taldi mikil áhrif
felast í fjöldaframleiðslunni og tækni hennar, ákveðið vald sem magnaði
áhrifin. Sú aðferð listamanns að tileinka sér hluti og myndir sem ekki teljast
listaverk og umbreyta þeim með einfaldri ákvörðun í listaverk mætti kalla
listrænt eignarnám. Hvað þetta varðar var Warhol sem og aðrir popplistamenn
frumkvöðull. Þeir tileinkuðu sér oft listaverk annarra að hluta eða í heild og
nýttu til eigin listsköpunar með því að umbreyta efni, formi og jafnvel
samhengi. Listamenn unnu með sitt eigið nærsamhengi. Andy Warhol spurði spurninga
um ríkjandi hugmyndir í listinni.
Með tímanum færðist því Warhol út í
fjöldaframleiðslu og yfirfærði hugmyndir sínar á silkiprent og dró úr
listmálarahlutverkinu með því að notast mest við iðnaðarmálningu. Verk Warhols
voru prentaðar ljósmyndir í mörgum litum sem hann tengdi við menningu sína og
umhverfi. Ádeila á neyslumenningu, samfélagsleg málefni og bjarmann sem átti að
umlykja fræga fólkið var ríkjandi. Fjöldaframleiddar myndir hans af leikkonunni
Marilyn Monroe, konunni sem allar konur áttu að líkjast og allir menn að þrá,
er jafnvel skírskotun í þá staðalímynd sem sífellt varð meira ríkjandi. Myndin
sem samfélagið vildi fjöldaframleiða
Sjálfsmynd Warhols
sem dragdrottning er einnig augljóslega undir áhrifum Marilyn Monroe, kyntáknið
sem allir þráðu. Oscar Wilde gat þess eitt sinn í bréfi að: ,,Einungis yfirborðskennt fólk dæmir ekki
eftir útliti. Leyndardómur heimsins er hið sýnilega, ekki hið ósýnilega(Sontag,
2005:20).“
Að mörgu leyti má
segja að Warhol hafi tileinkað sér þá tækni sem auglýsingaheimurinn notast við
enn þann dag í dag; sterka liti og skarpar myndir sem fanga augað. Warhol taldi
mikil áhrif felast í fjöldaframleiðslunni og tækni hennar ákveðið vald sem magnaði
áhrifin. Ef við sjáum reglulega mynd, sem í fyrstu vakti með okkur skelfilegar
tilfiningar, þá hættir hún að hafa eins mikil áhrif á okkur. Við göngum jafnvel
stundum svo langt að telja efni myndarinnar eðlilegt. Ljósmyndir deyfa oft
tilfinningar hinnar beinu reynslu en þær tilfinningar sem þær kveikja innra með
okkur tengjum við í daglegt líf. Ljósmynd af hlut getur því oft haft meiri
áhrif á viðkomandi heldur en þegar hann upplifir hlutinn sjálfan.
Í dag erum við
umvafin myndum af glæsilegu fólki og hefur gjarnan verið unnið með þær myndir í
myndvinnsluforritum. Útlit persónanna er í raun óraunverulegt en við miðum
okkur engu að síður við það. Fjöldaframleiðsla slíkra mynda hefur haft áhrif á
okkur, áhrif sem margir telja skaðleg. Margir hafa gengið svo langt að segja að
ljósmyndir spegli heiminn. Við leitumst við að uppfylla ákveðna ímynd, klæðum
okkur eins, horfum á lífið út frá því sjónarhorni sem samfélagið veitir okkur.
Jafnvel þeir sem telja sig einstaka, frábrugðna öllu öðru, eru engu að síður
hluti af hópi. Í nútímasamfélagi gegnir ímynd mikilvægu hlutverki og mikilvægt
er að hafa góða ímynd. Warhol reyndi að benda okkur á hvert stefndi með skýru
listformi sínu, fjöldaframleiðslunni, og endurteknum ímyndum.
Verk Warhols einkennast
því oft af pólitísku myndefni en hann vann oft út frá þeirri ímynd sem gerð
hafði verið af raunveruleikanum sem birtist okkur daglega í gegnum sjónræna
miðla. Hann beittu, á sínum tíma, nýjum og óvenjulegum aðferðum í listsköpun
sinni. Aðferðum sem kröfðu eftirtektar. Í grein Susan
Sontag Að sjá meira bendir hún þó á að það sem mestu skipti sé
skilningarvitundinn. Mikilvægt sé að hafa hana skýra og góða stjórn á henni. Með
þeim hætti erum við fær um að sjá meira, heyra meira og skynja meira. Vitund
okkar og skynmótun mótast í æ ríkara mæli af gríðarlegri myndframleiðslu
samfélagsins. Nánd ljósmynda er því farin að hafa mikil áhrif á siðferði
mannsins. Kalt auga ljósmyndavélarinnar frystir lifandi hluti og býr yfir þeim
eiginleika að geta ýkt raunveruleikann. Ljósmyndir endurvinna raunveruleikann.
Ný not eru fundin fyrir hluti og atburði með ljósmyndinni, þeim gefnar nýjar
merkingar sem yfirtvinna greinarmuninn milli hins sanna og hins falska. Ljósmyndun
getur fangað ,,hið áhugaverða“ en endanleg ástæðan fyrir þörfinni á að taka
myndir af „öllu“ liggur í rökum neyslunnar sjálfrar, neyslumenningarinnar. Heimspekin
og listin lifa í dag algjöru samlífi og geta ekki án hvor annarrar verið.
Kenningin gerir listina mögulega.
Sontag, Susa. (2005). ritst.
Hjálmar Sveinsson. Að sjá meira, Atvik, rit nr. 10. þýð. Gunnar J. Árnason. Reykjavíkur Akademían, Reykjavík
Þú nærð að koma orðum svo skemmtilega að hlutunum - þú og Andy kallinn eruð með það þegar kemur að tilvitnunum ;)
ReplyDelete